การสอบสวนโรคอาหารเป็นพิษในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กในพื้นที่อำเภอทรายมูลและอำเภอเมือง จังหวัดยโสธร วันที่ 1 - 5 ตุลาคม 2557

บทคัดย่อ

เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม 2557 ทีมเฝ้าระวังสอบสวนเคลื่อนที่เร็ว (SRRT) จังหวัดยโสธร ได้รับแจ้งจากโรงพยาบาลทรายมูลว่า มีผู้ป่วยมารับการรักษาด้วยอาการคลื่นไส้อาเจียนจำนวนหลายราย ดังนั้นจึงประสานพื้นที่เพื่อออกปฏิบัติการสอบสวนและควบคุมโรค ในวันที่ 1 - 5 ตุลาคม 2557 เพื่อยืนยันการวินิจฉัย อธิบายลักษณะทางระบาดวิทยาการเกิดโรค ค้นหาแหล่งรังโรค และปัจจัยเสี่ยงของการระบาด หาสาเหตุและกำหนดมาตรการควบคุมป้องกันโรค เป็นการศึกษาระบาดวิทยาเชิงพรรณนาและเชิงวิเคราะห์โดยวิธี Retrospective Cohort Study ผลการสอบสวนพบผู้ป่วยทั้งหมด 88 ราย เป็นประชาชน 11 ราย เป็นเด็กและครูในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก 77 ราย (อัตราป่วยร้อยละ 63.6) จากศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก 4 แห่ง ผู้ป่วยกระจายอยู่ใน 6 ตำบล เขตอำเภอเมือง และอำเภอทรายมูล เป็นเพศชาย 46 ราย (ร้อยละ 52.3) ค่ามัธยฐาน (Median) อายุผู้ป่วย 4 ปี (ต่ำสุด 3, สูงสุด 68) เข้ารับการรักษาที่แผนกผู้ป่วยใน 24 ราย (ร้อยละ 29.5) แต่ไม่มีผู้ป่วยเสียชีวิต โดยช่วงเช้าวันที่ 30 กันยายน 2557 ประชาชนและครูศูนย์เด็กเล็กทั้ง 4 แห่งได้ไปซื้ออาหารมาปรุงเป็นอาหารกลางวันให้เด็ก ๆ รับประทาน เวลาประมาณ 11.00 น. หลังจากนั้นเริ่มมีผู้ป่วยรายแรกเวลา 12.30 น. และมีผู้ป่วยจำนวนมากในเวลา 13.00 - 15.00 น. (ระยะฟักตัวเฉลี่ย 2 ชั่วโมงครึ่ง) ส่วนใหญ่มีอาการคลื่นไส้อาเจียน ร้อยละ 83.0 รองลงมา คือ อาการอ่อนเพลีย ร้อยละ 56.8 และปวดมวนท้อง ร้อยละ 51.1 ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดการระบาดของโรคอาหารเป็นพิษครั้งนี้ คือ ลอดช่องกะทิสด (ORad) 50.7, 95%CI 10.9 - 235.7) และพบอาหารที่เป็นปัจจัยป้องกัน คือ นมกล่อง (ORadj 0.04, 95%CI 0.01 - 0.24) ผลการตรวจวิเคราะห์ทางห้องปฏิบัติการ พบเชื้อ Stophylococcus aureus (1:120X10) และเชื้อ Bacillus cereus (1:690,000) ในตัวอย่างอาหารที่เป็นลอดช่อง ผู้ปรุงอาหารและผู้ป่วยให้ข้อมูลว่าซื้อลอดช่องกะทิสดมาจากตลาดนัด 2 แห่ง แต่มาจากแหล่งผลิตเดียวกัน ซึ่งผลิตอยู่ในหมู่บ้านแห่งหนึ่ง เขตอำเภอเมือง ผลการสำรวจสิ่งแวดล้อมสถานที่ผลิตลอดช่อง พบว่ากระบวนการผลิตไม่ถูกสุขลักษณะ และก่อนเกิดเหตุการณ์ 1 วัน ผู้ผลิตลอดช่องมีอาการป่วยด้วยโรคท้องร่วงและกำลังรักษา อยู่ มาตรการที่ดำเนินการ ได้แก่ การทำลายลอดช่องที่เหลือที่อาจปนเปื้อนเชื้อโรค พักการผลิต 7 วัน รวมทั้งทบทวนความรู้แนวทางปฏิบัติด้านสุขาภิบาลอาหารแก่ผู้ผลิตลอดช่อง และได้ทำหนังสือแจ้งเวียนให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อขอความร่วมมือในการออกตรวจเยี่ยมหรือให้ความรู้ด้านสุขาภิบาลอาหารแก่ผู้ประกอบอาหาร ในรายอื่นในพื้นที่การระบาดของโรคอาหารเป็นพิษในครั้งนี้ เกิดจากการรับประทานลอดช่องกะทิสดที่ปนเปื้อนเชื้อ Staphylococcus aureus และเชื้อ Bacillus cereus ซึ่งเจริญเติบโตได้ดีในอาหาร จำพวกแป้ง อาจปนเปื้อนในระหว่างกระบวนการผลิตลอดช่องที่ไม่ถูกหลักสุขาภิบาลอาหาร ระยะฟักตัวของโรคและอาการของผู้ป่วยเข้าได้กับนิยามของโรคอาหารเป็นพิษที่เกิดจากเชื้อโรคดังกล่าว การระบาดมาจากแหล่งโรคร่วมกัน จากการตรวจจับแล้วออก สอบสวนควบคุมโรคอย่างรวดเร็วของทีม SRRT ทำให้สามารถ ควบคุมการแพร่ระบาดของโรคอาหารเป็นพิษให้อยู่ในวงจำกัด และสามารถดำเนินมาตรการกับแหล่งรังโรคได้อย่างเหมาะสม ทั้งนี้ หน่วยงานที่ดูแลเรื่องอาหารปลอดภัยในระดับจังหวัดและในระดับตำบล ควรให้ความสำคัญและพัฒนามาตรฐานด้านสุขาภิบาล อาหาร ถึงแม้จะเป็นผู้ผลิตอาหารรายเล็ก ๆ ที่อยู่ในชุมชนชนบทก็ตาม