การระบาดของโรคอาหารเป็นพิษจากเชื้อ Staphylococcus aureus ในกิจกรรมเข้าค่ายลูกเสือ–เนตรนารี โรงเรียนแห่งหนึ่ง อำเภอบ้านค่าย จังหวัดระยอง เดือนกุมภาพันธ์ 2567

บทคัดย่อ

ความเป็นมา : วันที่ 8 กุมภาพันธ์ 2567 สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 6 จังหวัดชลบุรี (สคร.6 ชลบุรี) ได้รับรายงานจากสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดระยอง ว่าพบนักเรียนที่เข้าร่วมกิจกรรมเข้าค่ายลูกเสือ–เนตรนารี โรงเรียนแห่งหนึ่ง อำเภอบ้านค่าย จังหวัดระยอง สงสัยโรคอาหารเป็นพิษ จำนวนประมาณ 60–70 คน วันที่ 9 กุมภาพันธ์ 2567 ทีมปฏิบัติการสอบสวนควบคุมโรค สคร.6 ชลบุรี ร่วมกับ สสจ.ระยอง และ SRRT อำเภอบ้านค่าย ลงพื้นที่สอบสวนควบคุมโรค เพื่อยืนยันการวินิจฉัยและการระบาด ศึกษาลักษณะทางระบาดวิทยา ค้นหาปัจจัยเสี่ยงการเกิดโรคและการระบาด และเสนอแนะมาตรการควบคุมป้องกันโรคที่เหมาะสม

วิธีการศึกษา : ศึกษาระบาดวิทยาเชิงพรรณนา โดยการทบทวนข้อมูลผู้ป่วยในโรงพยาบาล สัมภาษณ์รายบุคคล เพื่อค้นหาผู้ป่วยเพิ่มเติมตามนิยาม ผู้ป่วยสงสัย คือ นักเรียนหรือบุคลากรที่เข้าร่วมกิจกรรมฯ ที่มีอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง ได้แก่ อาเจียน ปวดท้อง ถ่ายเหลว ถ่ายเป็นน้ำ คลื่นไส้ ในระหว่างวันที่ 7–9 กุมภาพันธ์ 2567 สำรวจพื้นที่รวบรวมข้อมูลสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน สัมภาษณ์ผู้ประกอบอาหารและครูเกี่ยวกับกระบวนการประกอบอาหาร การรับประทานอาหาร เก็บตัวอย่างจากผู้ป่วย ผู้ประกอบอาหาร อาหารและน้ำที่สงสัย อุปกรณ์ส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการหาเชื้อก่อโรคระบบทางเดินอาหาร และศึกษาระบาดวิทยาเชิงวิเคราะห์แบบ Retrospective cohort study เพื่อระบุปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรค

ผลการศึกษา : การระบาดครั้งนี้เป็นแบบแหล่งโรคร่วม จากการสัมภาษณ์ผู้เข้าร่วมกิจกรรมฯ รวมทั้งหมด 148 คน พบผู้ป่วยทั้งสิ้น 61 ราย อัตราป่วยร้อยละ 41.22 ไม่พบผู้ป่วยเสียชีวิต ส่วนใหญ่มีอาการอาเจียน ปวดท้อง ถ่ายเหลว (ระยะฟักตัวเฉลี่ย 3 ชั่วโมง) ผู้ป่วย 4 ราย ตรวจพบเชื้อ Staphylococcus aureus ร้อยละ 57.14 (4/7 ราย) จากการเพาะเชื้อตัวอย่างอาเจียน โดยพบเป็นชนิดที่สร้างสารพิษ enterotoxin A (2 ราย) และ C (2 ราย) การประกอบอาหารจัดทำโดยครูและนักเรียนพี่เลี้ยง อาหารที่เป็นปัจจัยเสี่ยงสงสัย คือ อาหารมื้อกลางวันของวันที่ 8 กุมภาพันธ์ 2567 เมนูไก่กระเทียม ที่ตรวจพบเชื้อ Staphylococcus aureus enterotoxin A เช่นเดียวกับที่พบในตัวอย่างอาเจียนของผู้ป่วย ส่วนเมนูอื่นไม่ได้เก็บตัวอย่างส่งตรวจหาเชื้อ จากการพบเชื้อดังกล่าว มีความสอดคล้องกับการจัดเตรียมและเก็บอาหารไว้นาน ทิ้งไว้ที่อุณหภูมิห้องหลายชั่วโมง ก่อนทำการอุ่น ปรุง และรับประทาน ประกอบกับผลการศึกษาด้านสิ่งแวดล้อม ที่พบว่าในกระบวนการจัดเตรียมอาหาร ผู้ประกอบอาหารไม่สวมหน้ากากอนามัย ไม่สวมถุงมือ และมีการจัดเตรียมบนพื้น

สรุปและอภิปรายผล : การระบาดของโรคอาหารเป็นพิษในครั้งนี้เกิดจากเชื้อ S. aureus ที่มียีนควบคุมการสร้าง Staphylococcal Enterotoxin ปัจจัยเสี่ยงสำคัญ คือ การจัดเตรียมและจัดเก็บอาหารที่ไม่เหมาะสม แสดงให้เห็นถึงความสำคัญในการประกอบอาหารที่ถูกสุขลักษณะ ในทุกขั้นตอน ดังนั้น มาตรการในการประกอบอาหารที่ถูกสุขลักษณะในโรงเรียนเป็นเรื่องสำคัญมาก จึงควรมีแนวทางอาหารปลอดภัยในโรงเรียนและแนวทางอาหารปลอดภัยเฉพาะสำหรับการจัดกิจกรรมส่งเสริมการเรียนการสอนที่มีการรวมกลุ่มนักเรียนและมีการเตรียมอาหารในปริมาณมาก เพื่อเฝ้าระวังและป้องกันการระบาดของโรคติดต่อที่มีอาหารและน้ำเป็นสื่อในอนาคต