การเกิดโรคติดเชื้อฉวยโอกาสในผู้ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยโรคเอดส์ที่มารับบริการในโรงพยาบาลของรัฐ

บทคัดย่อ

ความเป็นมา: โรคติดเชื้อฉวยโอกาส (Opportunistic infections; OIs) มีความสัมพันธ์กับสาเหตุการตายของผู้ติดเชื้อเอชไอวี กองระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค ร่วมกับศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศ กระทรวงสาธารณสุข และศูนย์ความร่วมมือไทย-สหรัฐด้านสาธารณสุข พัฒนาระบบข้อมูลการเฝ้าระวังโรค เรียกระบบ รายงานนี้ว่า AIDS Epidemic Intelligence Information System (AIDS-EIIS) เพื่อเฝ้าระวังและติดตามสถานการณ์การติดเชื้อเอชไอวี และโรคติดเชื้อฉวยโอกาสในประเทศไทย
วิธีการศึกษา: เป็นการศึกษาแบบภาคตัดขวาง ระหว่างปี พ.ศ. 2561–2563 ในพื้นที่ 76 จังหวัด ยกเว้นกรุงเทพมหานคร ศึกษาเฉพาะกลุ่มผู้ติดเชื้อเอชไอวีที่มีชีวิตอยู่ โดยใช้ฐานข้อมูลของโรงพยาบาล และระบบสารสนเทศของห้องปฏิบัติการ ผ่านระบบรายงานข้อมูลบริการทางการแพทย์และสุขภาพ 43 แฟ้ม กลุ่มตัวอย่างมีทั้งคนไทยและต่างด้าวที่มารับบริการในประเทศไทย ผ่านระบบคลังข้อมูลด้านสุขภาพ Health Data Center (HDC) ของสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด ผ่านระบบการจัดการสารสนเทศของศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของกระทรวงสาธารณสุข (Information and Communication Technology; ICT) ตามแนวทางเฝ้าระวังโรคภายใต้พระราชบัญญัติโรคติดต่อ พ.ศ. 2558 นำข้อมูลเข้า AIDS-EIIS โดยใช้โปรแกรม Navicat ในการบริหารจัดการข้อมูลด้วยชุดคำสั่ง SQL เพื่อให้ได้ตารางที่มีตัวแปรตามวัตถุประสงค์ในการศึกษา จากนั้น นำข้อมูลมาวิเคราะห์ สร้างกราฟ ตาราง ด้วยโปรแกรม Power BI ใช้สถิติเชิงพรรณนาในการวิเคราะห์ผลการศึกษา เช่น ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่ามัธยฐาน
ผลการศึกษา: กลุ่มตัวอย่างที่ศึกษา ปี พ.ศ. 2561–2563 มีผู้ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์ 315,467 คน 326,465 คน และ 340,350 คน ผู้ติดเชื้อฉวยโอกาส 45,126 คน 46,455 คน และ 43,867 คน ตามลำดับ ในปี พ.ศ. 2563 พบ OIs อัตราส่วนเพศหญิงต่อชายเท่ากับ 1 : 1.46 จังหวัดที่พบจำนวนผู้ติดเชื้อฉวยโอกาสมากที่สุด คือ เชียงใหม่ 2,465 คน กลุ่มอายุ 40-44 ปี มีจำนวนผู้ติดเชื้อฉวยโอกาสมากที่สุด รวม 7,297 คน เพศชาย 4,005 คน เพศหญิง 3,292 คน การติดเชื้อ Mycobacterium tuberculosis หรือ วัณโรค (Tuberculosis; TB) เป็น OIs ที่พบมากที่สุดเป็นอันดับ 1 คิดเป็นร้อยละ 39
สรุปและวิจารณ์: แนวโน้มของการเกิด OIs ในผู้ติดเชื้อเอชไอวี/ผู้ป่วยเอดส์ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2561–2563 มีแนวโน้มลดลง เนื่องจาก ผู้ติดเชื้อเอชไอวีมีการเข้าถึงยาต้านไวรัสมากขึ้น ทั้งเพศชายและเพศหญิงมีแนวโน้มการติดเชื้อฉวยโอกาสลดลง กลุ่มอายุตั้งแต่ 45 ปี ขึ้นไปมีแนวโน้มการติดเชื้อเพิ่มขึ้น เพราะตรวจพบการติดเชื้อช้า โรคปอดอักเสบจาก Pneumocystis jirovecii, Candidiasis และ Cryptococcosis เป็น OIs ที่มีแนวโน้มเพิ่มมากขึ้น จังหวัดที่มีแนวโน้มการพบผู้ป่วยติดเชื้อฉวยโอกาสเพิ่มขึ้นอย่างมาก คือ ชลบุรี ชุมพร ขอนแก่น ตามลำดับ