หอยสองฝาทําให้เกิดอัมพาตได้จริงหรือ (Paralytic Bivalva Shellfish Poisoning) ในอําเภอไม้แก่น อําเภอสายบุรี จังหวัดปัตตานี และอําเภอบาเจาะ จังหวัดนราธิวาส เดือนกรกฎาคม 2560

ผู้แต่ง

  • สวรรยา จันทูตานนท์ สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 12 จังหวัดสงขลา
  • อารีย์ ตาหมาด สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 12 จังหวัดสงขลา
  • ลัดดาวัลย์ สุขุม สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 12 จังหวัดสงขลา
  • ฟิตรียะห์ สาและ สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 12 จังหวัดสงขลา
  • นิสุไลดา นิโซะ สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดปตตานี

คำสำคัญ:

โรคอาหารเป็นพิษจากหอยพิษ, หอยติเปง, ไม้แก่น, สายบุรี, ปัตตานี, บาเจาะ, นราธิวาส

บทคัดย่อ

ความเป็นมา: วันที่ 30 มิถุนายน 2560 สำนักงานป้องกันควบคุมโรค ที่ 12 สงขลา ได้รับแจ้งการระบาดของโรคอาหารเปนพ ็ ิษ 2 เหตุการณ์ ที่เกี่ยวข้องกับการบริโภคหอยติเปงจากอำเภอบาเจาะ จังหวัด นราธิวาส และอำเภอไม้แก่น จังหวัดปัตตานี จึงออกสอบสวนโรคโดย มีวัตถุประสงค์เพื่อหาสาเหตุของการระบาด และกำหนดมาตรการป้องกันเฉพาะเพื่อป้องกันการระบาดในอนาคต
วิธีการศึกษา: การศึกษาระบาดวิทยาเชิงพรรณนาโดยทบทวน เวชระเบียนและสัมภาษณ์ผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล ค้นหาผู้ป่วยเพิ่มเติม กำหนดนิยาม คือ ประชาชนที่อาศัยอยู่ใน อำเภอไม้แก่น อำเภอสายบุรี จังหวัดปัตตานี หรืออำเภอบาเจาะ จังหวัดนราธิวาส ที่มีอาการชาปาก หรือปลายมือ หรือปลายเท้า ร่วมกับอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง ได้แก่ แขนขาอ่อนแรง ทรงตัว ไม่ได้ เวียนศีรษะ หมดสติ คลื่นไส้ อาเจียน รู้สึกตัวลอย ระหว่าง วันที่ 1 มิถุนายน–1 กรกฎาคม 2560 ศึกษาปัจจัยเสี่ยงโดยวิธี unmatched case–control study สํารวจสภาพแวดล้อม และ ศึกษาทางห้องปฏิบัติการเพื่อหาความหนาแน่นของแพลงก์ตอน และความเข้มข้นของสาร saxitoxin
ผลการศึกษา: พบผู้ป่วยตามนิยามรวม 46 ราย ไม่มีเสียชีวิต อัตราป่วยร้อยละ 14.79 เป็นผู้ป่วยนอก 10 ราย ผู้ป่วยใน 11 ราย ค้นหา ในชุมชน 25 ราย อัตราส่วนชายต่อหญิง เท่ากับ 1:1.1 ค่ามัธยฐาน อายุ 41 ปี (IQR=23) ผู้ป่วยส่วนใหญ่อายุ 26–60 ปี (78.2%) ผู้ป่วยทุกรายเป็นมุสลิมซึ่งถือศีลอดในเดือนรอมฎอน และได้บริโภคหอยติเปง อาการที่พบส่วนใหญ่ คือ ชาปาก ปลายมือ ปลายเท้า (78.3%) รองลงมา คือ เวียนศีรษะ คลื่นไส้อาเจียน รู้สึกเหมือนตัวลอย ภายหลังจากรับประทานอาหารที่ปรุงจากหอยติเปง 30 นาที ถึง 15 ชั่วโมง ผลการศึกษาเชิงวิเคราะห์พบว่า Odds ของการรับประทานหอยติเปงมากกว่า 20 ตัว ต่อการรับประทาน ≤10 ตัว เป็น 92 เท่า (95%CI = 23.82, 355.3) ตรวจพบสารพิษ saxitoxin ในหอยติเปงสูงกว่าค่ามาตรฐาน 31.8 เท่า และตรวจน้ำจากคลองบ้านกระจูดพบแพลงก์ตอน Alexandrium spp. จำนวน278,240 หน่วย/ลิตร
สรุปและอภิปรายผล: เดิมไม่เคยเกิดเหตุการณ์หอยเป็นพิษ ตั้งแต่ปลายปี พ.ศ. 2559 เกิดมรสุมพัดพาทรายจากทะเลเข้าไปปิดเส้นทาง น้ำระหว่างทะเลกับคลองบ้านกระจูดและคลองตะพา น้ำในคลองไหลลงสู่ทะเลไม่ได้ กอปรกับสภาวะเหมาะสมทำให้แพลงก์ตอน Alexandrium spp. เติบโตอย่างรวดเร็วจนหนาแน่นมากกว่าปกติ หอยติเปงกินแพลงก์ตอน Alexandrium spp. ที่สร้างสารพิษอัมพาต (Paralytic shellfish poisons–PSP) จำนวนมากชาวบ้านไปเก็บหอยในคลองดังกล่าวมาบริโภค จึงทำให้เกิดเหตุการณ์ครั้งนี้ ขึ้นมาตรการควบคุมป้องกันโดยประชาสัมพันธ์ให้ความรู้แก่ประชาชน เพื่อหลีกเลี่ยงการบริโภคหอยติเปงในคลองดังกล่าว จนกว่าจะขุดลอกทรายที่ถมคลองเพื่อระบายน้ำลงสู่ทะเลแล้วเสร็จ (ดำเนินการในช่วง พ.ค.–ส.ค. 2561 โดยใช้งบประมาณ 75 ล้าน บาท) และตรวจไม่พบสารพิษในตัวอย่างหอยติเปง ไม่พบผู้ป่วยรายใหม่เกิดขึ้นอีกตั้งแต่เดือนกรกฎาคม 2560 เป็นต้นมา

References

Fleiss JL. Statistical Methods for Rates and Proportions. John Wiley & Sons, 1981.

Food Network Solution. Paralytic shellfish poison (PSP) /PSP [internet]. [cited 2017 Jul 9]. Available from: http://www.foodnetworksolution.com/wiki/word/3976

คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล, ศู นย์พิษวิทยารามาธิบดี. หอยเป็นพิษ (paralytic shellfish poisoning) [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อ 9 ก.ค. 2560]. เข้าถึง ได้จาก : http://med.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/pois-cov/shelfish

กรมประมง. ขั้นตอนการปฏิบัติงานด้านการตรวจติดตาม คุ ณภาพแหล่งรับรองหอยสองฝา P-BM-01 [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อ 9 ก.ค. 2560]. เข้าถึงได้จาก: https://www.fisheries.go.th/thacert/images/pdf/2562/5-2562/P-BM-01_29-5-19.pdf

กรมประมง. ประกาศกรมประมง-ราชกิจจานุเบกษา เรื่องเกณฑ์ มาตรฐานสารชีวพิษและแบคทีเรียในหอยสองฝา พ.ศ. 2561 [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อ 9 ก.ค. 2560]. เข้าถึงได้จาก : www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2561/E/161/47.PDF

ศูนย์สื่อสารวิทยาศาสตร์ไทย สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยีแห่งชาติ. ปรากฏการณ์น้ําทะเลเปลี่ยนสี [อินเทอร์เน็ต]. [เข้าถึงเมื่อ 9 ก.ค. 2560]. เข้าถึงได้จาก : https://www.nstda.or.th/sci2pub/thaismc/factsheet/hotnews/FS-026.pdf

Downloads

เผยแพร่แล้ว

2024-05-05

How to Cite

จันทูตานนท์ ส., ตาหมาด อ., สุขุม ล., สาและ ฟ., & นิโซะ น. (2024). หอยสองฝาทําให้เกิดอัมพาตได้จริงหรือ (Paralytic Bivalva Shellfish Poisoning) ในอําเภอไม้แก่น อําเภอสายบุรี จังหวัดปัตตานี และอําเภอบาเจาะ จังหวัดนราธิวาส เดือนกรกฎาคม 2560. รายงานการเฝ้าระวังทางระบาดวิทยาประจำสัปดาห์, 51(41), 625–633. สืบค้น จาก https://he05.tci-thaijo.org/index.php/WESR/article/view/1643

ฉบับ

บท

รายงานโรคเฝ้าระวังทางระบาดวิทยา