การวิเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ และพื้นที่เสี่ยงของโรคไข้เลือดออกในประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทนํา: โรคไข้เลือดออกเป็นปัญหาสำคัญทางสาธารณสุขที่พบได้ใน ทุกภูมิภาคของประเทศโดยในแต่ละปีมีรายงานผู้ป่วยและเสียชีวิต จากโรคดังกล่าวจำนวนมาก เนื่องจากการระบาดของโรคไข้เลือดออก มีปัจจัยเชิงพื้นที่หลายปัจจัยเป็นตัวกำหนด การศึกษานี้จึงมี วัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ของโรค ดังกล่าว และเพื่อค้นหาพื้นที่จังหวัดที่มีลักษณะเป็นพื้นที่เสี่ยงของ การระบาด
วิธีการศึกษา: ทำการวิเคราะห์เพื่อหาความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ (Spatial autocorrelation) โดยอาศัยข้อมูลอุบัติการณ์ราย จังหวัดของโรคไข้เลือดออกของประเทศไทยจากฐานข้อมูลระบบ เฝ้าระวังทางระบาดวิทยา (รายงาน 506) ในช่วงปี พ.ศ. 2557-2559
ผลการศึกษา: ในภาพรวมของประเทศอุบัติการณ์ของโรค ไข้เลือดออกที่ระดับจังหวัดมีความสัมพันธ์เชิงพื้นที่อย่างมีนัยสําคัญ ทางสถิติทั้ง 3 ปีที่ทำการศึกษา (Moran’s I coefficient = 0.38, 0.41 และ 0.51 ตามลำดับ) และพบลักษณะความสัมพันธ์แบบเป็น กลุ่มก้อนของการระบาดที่แตกต่างกันระหว่างภูมิภาคต่าง ๆ ของ ประเทศ โดยในพื้นที่ภาคใต้ตอนล่างมีลักษณะการเกิดโรคแบบเป็น กลุ่มก้อนระดับจังหวัดที่ชัดเจนทั้ง 3 ปี โดยมี 2 ปีเป็นกลุ่มก้อนของ การระบาดแบบเข้มข้น (Hot spot) ส่วนในภาคกลางพบว่ามีกลุ่ม ก้อนแบบ Hot spot 1 ปี นอกจากนี้การวิเคราะห์ยังเปิดเผยให้เห็น ว่าในแต่ละปีจะมีบางจังหวัดที่ที่อยู่นอกพื้นที่ Hot spot แต่มี ลักษณะเสี่ยงต่อการนําเข้าหรือส่งออกการระบาดไปยังพื้นที่ ข้างเคียงอย่างมีนัยสําคัญทางสถิติ
สรุปและวิจารณ์: ผลจากการวิเคราะห์ชี้ให้เห็นว่าโรคไข้เลือดออก ในประเทศไทยมีลักษณะการระบาดเป็นกลุ่มก้อนแบบ Hot spot ที่ ชัดเจนในบางภูมิภาคของประเทศ โดยในขณะเดียวกันก็พบจังหวัด นอกพื้นที่ดังกล่าวที่เสี่ยงต่อการนําเข้าหรือส่งออกการระบาดซึ่ง เป็นพื้นที่ที่แตกต่างกันไปในแต่ละปี ดังนั้นหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ควรพิจารณาการนําวิธีการวิเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ไปใช้ ร่วมกับการวิเคราะห์รูปแบบอื่นที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน เพื่อช่วยให้ สามารถกำหนดมาตรการควบคุมโรคให้สอดคล้องกับความเสี่ยง ของการระบาดในแต่ละพื้นที่ได้ดียิ่งขึ้น