การสอบสวนผู้ป่วยวัณโรคดื้อยาหลายขนาน ในผู้ป่วยชายอายุ 18 ปี อําเภอเสนา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เดือนมีนาคม–มิถุนายน 2563

บทคัดย่อ

ความเป็นมา: ประเทศไทยติดอันดับในกลุ่ม 14 ประเทศที่มีปัญหาวัณโรคสูง ทั้งวัณโรค วัณโรคที่มีการติดเชื้อเอชไอวีร่วมด้วย และ วัณโรคดื้อยาหลายขนาน (Multidrug-resistant tuberculosis, MDR-TB) รายงานนี้ได้นําเสนอผลการสอบสวนผู้ป่วย MDR-TB ซึ่งเป็นชายอายุ 18 ปี อยู่ที่อำเภอเสนา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ระหว่างเดือนมีนาคม–มิถุนายน 2563 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อยืนยันการวินิจฉัยโรค ค้นหาผู้ที่อาจแพร่เชื้อให้กับผู้ป่วยรายนี้ (Source case) และปัจจัยเสี่ยง ค้นหาผู้ป่วยในกลุ่มผู้สัมผัส และกำหนดมาตรการควบคุมและป้องกันโรค
วิธีการศึกษา: เป็นการศึกษาระบาดวิทยาเชิงพรรณนา โดยการทบทวนเวชระเบียนของผู้ป่วยและสัมภาษณ์ผู้ป่วยเพิ่มเติม ค้นหาผู้ป่วยวัณโรครายใหม่ในกลุ่มผู้สัมผัสร่วมบ้าน/ผู้สัมผัสใกล้ชิด ตั้งแต่ 3 เดือนก่อนผู้ป่วย Index case มีอาการป่วยจนถึงวันเริ่มสอบสวนโรค และค้นหาผู้ที่สงสัยเป็นแหล่งแพร่โรค โดยการค้นหาผู้สัมผัสร่วมบ้าน/ผู้สัมผัสใกล้ชิดที่สงสัยเป็นวัณโรคมาก่อน ในช่วงเวลา 2 ปี ก่อนผู้ป่วย Index case เริ่มมีอาการป่วย
ผลการสอบสวน: เป็นผู้ป่วยเพศชาย อายุ 18 ปี อาศัยอยู่หมู่ที่ 5 ตำบลสามกอ อำเภอเสนา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ผู้ป่วยเริ่มมีอาการไอในเดือนมกราคม 2562 ตรวจเสมหะด้วยกล้องจุลทรรศน์ พบเชื้อ Acid–fast bacilli และเริ่มรักษาวัณโรคปอดในเดือน มีนาคม 2562 ผู้ป่วยรับประทานยารักษาวัณโรคไม่สม่ำเสมอและขาดยา อาการผู้ป่วยไม่ดีขึ้น ซึ่งต่อมาในเดือนกันยายน 2562 พบว่าเชื้อดื้อต่อยา Rifampicin ด้วยการตรวจ Xpert MTB/RIF และยืนยันเป็น MDR-TB ด้วย Line probe assay ในเดือนมีนาคม 2563 ผู้ป่วย Index case รายนี้มีประวัติสัมผัสกับผู้ป่วยวัณโรคมาก่อน คือ 1) ตา ซึ่งป่วยและรักษาวัณโรคปอดขณะอยู่เรือนจำจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ในเดือนมกราคม 2561 โดยตาได้พ้นโทษ ภายหลังรับประทานยารักษาวัณโรคได้ 6 สัปดาห์ ก่อนกลับมาอยู่บ้านกับผู้ป่วย Index case ซึ่งตารับประทานยารักษาวัณโรคสม่ำเสมอจนรักษาหาย 2) เพื่อนที่ทำงานแต่งรถ เล่นสนุกเกอร์ กิน นอน และดื่มสุราด้วยกัน อยู่ประมาณ 1 ปี ก่อนผู้ป่วย Index case เริ่มมีอาการป่วย โดยเพื่อนที่สงสัยเป็น Source case คนนี้ได้เริ่มรักษาวัณโรคในเดือนมิถุนายน 2561 และตรวจพบภายหลังว่าเป็นMDR-TB จากการค้นหาผู้ป่วยในกลุ่มผู้สัมผัสร่วมบ้าน และผู้สัมผัสใกล้ชิดรวม 8 ราย ยังไม่พบผู้ป่วยรายใหม่ ส่วนกลุ่มเพื่อนที่ทำงาน แต่งรถ และเล่นสนุกเกอร์ด้วยกัน ซึ่งเป็นกลุ่มเพื่อนของผู้ป่วย Source case ด้วย อีก 8 ราย กําลังติดตามมาคัดกรองวัณโรค
สรุปผลและวิจารณ์: ผู้ป่วย Index case รายนี้น่าจะติดเชื้อ MDRTB ตั้งแต่แรกจากเพื่อนที่ป่วย การส่งตรวจการทดสอบความไวต่อ ยาในผู้ป่วยรายใหม่ที่มีผลตรวจเชื้อยืนยันเมื่อเริ่มรักษา และการสอบสวนโรคเพื่อค้นหาผู้ที่เป็น Source case ร่วมกับการคัดกรองวัณโรคในผู้สัมผัสของผู้ป่วย Source case ด้วย น่าจะช่วยเสริมการควบคุมป้องกัน MDR-TB ได้