การสอบสวนผู้ป่วยวัณโรคดื้อยาหลายขนานชนิดรุนแรงมาก กรุงเทพมหานคร เดือนกรกฎาคม 2561

บทคัดย่อ

บทนำ: กองระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค ได้รับแจ้งจากทีมตระหนักรู้สถานการณ์ กรมควบคุมโรค เมื่อวันที่ 27 กรกฎาคม 2561 ว่าพบผู้ป่วยวัณโรคดื้อยาหลายขนานชนิดรุนแรงมาก (Extensively drug-resistant tuberculosis, XDR-TB) 1 ราย อาศัยอยู่ในกรุงเทพมหานคร ทีมปฏิบัติการสอบสวนควบคุมโรคได้ สอบสวนโรคในวันที่ 27 กรกฎาคม–1 สิงหาคม 2561 โดยมี วัตถุประสงค์เพื่อยืนยันการวินิจฉัยโรค ค้นหาสาเหตุของการเกิด โรค ค้นหาผู้ป่วยและผู้สัมผัสโรคเพิ่มเติมในชุมชนกำหนดมาตรการ และแนวทางการป้องกันควบคุมโรค
วิธีการศึกษา: เป็นการศึกษาระบาดวิทยาเชิงพรรณนา โดยการรวบรวมและทบทวนข้อมูลผู้ป่วยจากแฟ้มประวัติผู้ป่วยของสถานบริการสาธารณสุขที่รักษา สัมภาษณ์บุคลากรทางการแพทย์และ สาธารณสุขที่เกี่ยวข้อง ค้นหาผู้ป่วยในผู้สัมผัสใกล้ชิดผู้ป่วย ได้แก่ ผู้ สัมผัสร่วมบ้าน ผู้สัมผัสในชุมชน และผู้สัมผัสในโรงพยาบาล โดยการสัมภาษณ์ ถ่ายภาพรังสีทรวงอก และเก็บตัวอย่างเสมหะส่งตรวจหาเชื้อวัณโรค โดยการตรวจย้อมด้วยสีทนกรดและอ่านผลด้วยกล้องจุลทรรศน์ หรือตรวจทางอณูชีววิทยาด้วยวิธี Xpert MTB/RIF assay
ผลการสอบสวน: ผู้ป่วยเพศหญิง อายุ 55 ปี มีโรคประจำตัวเป็นโรคเบาหวาน เริ่มป่วยช่วงเดือนพฤษภาคม 2560 แต่ผลภาพถ่ายรังสีทรวงอกปกติและการตรวจเสมหะ AFB stain ให้ผลลบ ต่อมาในเดือนเมษายน 2561 ผู้ป่วยมีอาการอีกและผลการตรวจเสมหะ AFB stain ให้ผลบวก ผู้ป่วยจึงได้รับการรักษาวัณโรค และต่อมาพบว่าเป็นวัณโรคดื้อยาหลายขนานชนิดรุนแรงมากในเดือนกรกฎาคม 2561 โดยผลการเพาะเชื้อและผลการตรวจสาร พันธุกรรมให้รูปแบบการดื้อยาที่แตกต่างกันบ้าง ผู้ป่วยมีประวัติดูแลมารดาที่ป่วยเป็นวัณโรคในปี พ.ศ. 2552 ซึ่งได้รับการรักษาครบ แต่เสียชีวิตต่อมาในปี พ.ศ. 2553 ผู้ป่วยมีอาการดีขึ้นและผล เสมหะเป็นลบภายหลังการรักษา 6 เดือน จากการสอบสวนพบ ผู้สัมผัสร่วมบ้าน 4 ราย และผู้สัมผัสใกล้ชิด 62 ราย ซึ่งไม่พบเป็นผู้ป่วยเพิ่มเติม โดยผลการตรวจคัดกรองด้วยภาพถ่ายรังสีทรวงอกปกติทุกราย นอกจากนี้ยังมีการค้นหาการเกิดโรคในสัตว์เลี้ยงประเภทแมวที่เป็นผู้สัมผัสร่วมบ้านผู้ป่วยด้วยการตรวจสุขภาพ โดยสัตวแพทย์ถ่ายรังสีทรวงอก และทดสอบทูเบอร์คูลินทางผิวหนังบริเวณหน้าท้อง ซึ่งไม่พบแมวป่วยเป็นวัณโรค มาตรการสำคัญเพื่อลดการแพร่กระจายเชื้อและป้องกันการระบาดของโรค คือ การรักษาผู้ป่วยในโรงพยาบาลจนผลการตรวจเสมหะด้วยกล้องจุลทรรศน์เป็นลบ การปฏิบัติตามแนวปฏิบัติควบคุมป้องกันวัณโรคดื้อยาหลายขนานชนิดรุนแรงมาก รวมถึงการติดตามอาการผู้ป่วยและสัมผัสใกล้ชิดผู้ป่วยทุก 6 เดือน เป็นเวลาอย่างน้อย 2 ปี
สรุปผล: ผู้ป่วย XDR-TB รายนี้อาจจะได้รับเชื้อจากมารดา และ ผู้ป่วยมีปัจจัยเสี่ยง คือ เป็นโรคเบาหวาน ซึ่งทำให้ภูมิคุ้มกันร่างกายลดลง ไม่พบผู้ป่วยเพิ่มเติมในกลุ่มผู้สัมผัสใกล้ชิดผู้ป่วย รวมทั้งในแมวที่สัมผัสใกล้ชิด