การสอบสวนการระบาดของโรคไวรัสตับอักเสบชนิด เอ ในพื้นที่ 8 จังหวัดรอบอ่าวไทยตอนบน เดือนกุมภาพันธ์-มิถุนายน 2560

บทคัดย่อ

บทนำ: เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2560 ทีมตระหนักรู้สถานการณ์ กรมควบคุมโรค ได้รับแจ้งในช่วงสองสัปดาห์ติดต่อกันจากสองจังหวัดภาคกลางว่า พบผู้ป่วยโรคไวรัสตับอักเสบชนิด เอ (Hepatitis A: HAV) หลายรายจึงทบทวนสถานการณ์และพบการระบาดของโรคไวรัสตับอักเสบชนิด เอ กระจายในพื้นที่หลายจังหวัดรอบอ่าวไทย ตอนบนในช่วงเวลาเดียวกัน ทีมสอบสวนโรค กรมควบคุมโรค จึงร่วมกับสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 5 จังหวัดราชบุรี สำนักงาน ป้องกันควบคุมโรคที่ 6 จังหวัดชลบุรี และเจ้าหน้าที่สาธารณสุขในพื้นที่ดำเนินการสอบสวนโรคระหว่างเดือนกุมภาพันธ์–มิถุนายน 2560 เพื่อหาสาเหตุของการระบาดในครั้งนี้
วิธีการศึกษา: ทำการศึกษาระบาดวิทยาเชิงพรรณนา โดยทบทวนเวชระเบียนของผู้ที่มารับการรักษาที่สถานพยาบาลด้วยโรคไวรัส ตับอักเสบและโรคอื่น ๆ ที่อาจมีอาการคล้ายกับโรคนี้ในจังหวัดกาญจนบุรี เพชรบุรี นครปฐม สุพรรณบุรี ราชบุรี สมุทรสาคร สมุทรสงคราม และชลบุรี ตั้งแต่เดือนกันยายน 2559–มิถุนายน 2560 ศึกษาทางด้านห้องปฏิบัติการ เก็บตัวอย่างซีรั่ม เลือด และอุจจาระของผู้ป่วยเพื่อตรวจหา anti HAV IgM สารพันธุกรรมของ HAV ด้วยวิธี PCR และตรวจเปรียบเทียบสายพันธุ์ของเชื้อด้วยวิธี DNA Sequence Analysis และศึกษาระบาดวิทยาเชิงวิเคราะห์ โดยวิธี Matched case–control study โดย ผู้ป่วย คือ ผู้ป่วยยืนยันที่มีวันเริ่มป่วยระหว่างวันที่ 8 มกราคม–18 กุมภาพันธ์ 2560 กลุ่มควบคุม คือ ผู้ที่มีอายุไม่ต่างกับผู้ป่วยเกิน 5 ปี อยู่ในหมู่บ้าน เดียวกับผู้ป่วย ร่วมกับไม่มีอาการ และมีผลการตรวจ anti HAV IgM และ IgG โดยวิธี ELISA ให้ผลลบ ทําการศึกษาสิ่งแวดล้อม และเก็บตัวอย่างน้ำ น้ำแข็ง และอาหารสงสัยในพื้นที่ระบาด
ผลการสอบสวน: พบผู้ป่วยทั้งสิ้น 191 ราย เป็นผู้ป่วยยืนยัน 155 ราย อัตราส่วนเพศชายต่อเพศหญิง 1.01 : 1 อายุระหว่าง 2–73 ปี ค่ามัธยฐานอายุ 25 ปี รายแรกเริ่มป่วยวันที่ 27 กันยายน 2559 รายสุดท้ายเริ่มป่วย 24 มิถุนายน 2560 ลักษณะเส้นโค้งการระบาด คล้ายกับแหล่งโรคร่วม การศึกษาระบาดวิทยาเชิงวิเคราะห์ด้วย matched case–control study พบว่าการกินหอยดองเพิ่มความเสี่ยงของการเกิดโรคไวรัสตับอักเสบชนิด เอ ครั้งนี้ (adjusted odds ratio = 2.35, 95% CI 1.07–5.16) ผลการศึกษาทางสิ่งแวดล้อม พบว่า กระบวนการทำหอยดองมีโอกาสปนเปื้อนเชื้อตั้งแต่จาก ฟาร์มเลี้ยงหอยที่ต้นทางจนถึงในจุดที่เป็นโรงงานทำหอยดอง และ กระบวนการล้างทําความสะอาดก่อนนำมาดองยังมีความเสี่ยงที่ เชื้อจะตกค้างอยู่ ผลการตรวจเรียงสารพันธุกรรมจากตัวอย่างในผู้ป่วยจากสองจังหวัดที่ส่งตรวจพบว่าเป็นสายพันธุ์เดียวกัน ผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการพบเชื้อไวรัสตับอักเสบชนิด เอ ในลำไส้ของหอยดองไม่ระบุยี่ห้อที่เก็บจากตลาดแม่กลอง จังหวัดสมุทรสงคราม
สรุปและอภิปราย: การระบาดของโรคไวรัสตับอักเสบชนิด เอ ในจังหวัดรอบอ่าวไทยตอนบนครั้งนี้ น่าจะเกิดจากการบริโภคหอยดองที่ปนเปื้อนเชื้อไวรัสตับอักเสบชนิด เอ อย่างไรก็ตามจาก ข้อจํากัดในกระบวนการสอบสวนโรค ทำให้ไม่สามารถระบุโรงงาน หรือแหล่งที่เกิดการปนเปื้อนได้ชัดเจน ได้ดำเนินการให้ความรู้ประชาชน เพิ่มระดับคลอรีนตกค้างในน้ําประปา ปรับปรุงสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อมในพื้นที่